A Vida en Armariz nos anos 50/3 - Servicios esenciais

A Vida en Armariz nos anos 50/3 - Condicións de Vida - Servicios esenciais

 
Para leer el artículo completo pulsar "Seguir leyendo" que figura a continuación.

ELECTRICIDADE

A chegada da luz eléctrica á parroquia foi un dos grandes acontecementos que eu recordo da miña nenez. Ben avanzada a década dos cincuenta, xa cara a 1956, case ao mesmo tempo da construción da primeira estrada que chegaba ao pobo, produciuse a instalación da primeira liña eléctrica.

 

Transformador de Luintra, un pouco máis grande, pero semellante ó que houbo en Armariz

 

Recordo que me asombraba como os empregados da empresa eléctrica ían colocando os rectos postes de madeira, que me parecían enormes, no bordo dos camiños polos distintos lugares da parroquia. A continuación parafusábanlles unhas palometas illantes de louza branca na cima, para finalmente facer o tendido dos cables dun cobre brillante. Esta instalación da corrente eléctrica para toda a parroquia partía do transformador que se fixo ao bordo da estrada preto de Cardares. Finalmente só quedaba sacar as derivacións desde os postes cara a cada casa, onde se colocaba o contador de consumo sobre unha táboa de madeira parafusada a unha parede da vivenda protexida da choiva, xeralmente no corredor. De alí partía a instalación para o interior da casa. A caixa dos fusibles ou chumbos, como se lles chamaba naquela época, era tamén de louza branca e ía colocada debaixo do contador sobre a mesma táboa.

Contador de luz doméstico

Unha imaxe que quedou marcada na miña memoria de neno foi a dos operarios subindo aos altos postes cuns trepadoiros atados aos pés. Estes accesorios tiñan forma de media lúa, cuns dentes afiados cara ao interior que lles permitían engancharse nos postes e ir subindo por eles ata a cima. Como medida de seguridade os operarios ían atados a unha especie de cincha ancha ou arnés que levaban na cintura e rodeaba o poste, evitando caídas accidentais. 

 

Operario traballando nun poste eléctrico

A instalación interior facíase á vista con cables negros recubertos de goma e dunha especie de tecido de algodón. Os dous fíos ían trenzados, o que permitía a súa suxeición a unhas palomillas de louza pequenas, que se cravaban nos teitos de madeira e nas paredes, para terminar invariablemente nun portalámpadas e unha lámpada ao descuberto sen ningún tipo de lámpada decorativa. Os interruptores eran unhas chaves negras ou brancas redondas cunha palometa ou lazo que se viraba media volta para acender. A voltaxe era de 125 voltios e as lámpadas eran case sempre de 25 watios, as de menor consumo. A luz era pobre, pero parecía unha marabilla comparada coa que emitía un candil de carburo, ou de gas e non digamos un farol de aceite. Curioso resulta hoxe en día ver os interruptores en forma de pera que nas habitacións pendían sobre a cabeceira da cama para apagar ou acender a luz unha vez deitados. Descoñecidas e inalcanzables eran entón as lampadiñas das mesiñas de noite. Durante o día gardábase a bacenilla limpa dentro das mesiñas de noite na portiña que tiñan para ese efecto.

 

Cable eléctrico utilizado nos años 50s

Diverso material eléctrico usado nos anos 50s

A chegada da luz supuxo tamén a aparición no pobo dos primeiros aparellos de radio. A radio ía acompañada dun accesorio que se lle colocaba encima ou ao carón e ao que estaba conectado. Era o chamado voltímetro, aínda que a súa función era estabilizar a corrente, que naquela época debía ter grandes oscilacións de potencia. Que marabilla pasar pola rúa e escoitar as cancións populares da época, de Antonio Machín ou de Pepe Blanco xunto a Carmen Morell, Lola Flores, Juanito Valderrama, Antonio Molina e tantos outros. As cancións dedicadas eran o habitual. Mediante o pago de dúas pesetas á emisora de radio, o locutor lía as dedicatorias que os oíntes ofrecían aos seus familiares ou noivas nos seus aniversarios ou outros acontecementos semellantes. Despois dunha lista interminable de dedicatorias finalmente soaba a canción esperada. Como non lembrar a maxia deses primeiros avances que nos achegaban á casa a música, antes imposible de gozar, noticias, novelas e pasatempos. Hai que lembrar que ata a chegada da radio, a única música que se escoitaba nas nosas aldeas era a da banda de música nas festas patronais e o acordeón no baile dos domingos. Os seriais ou novelas radiofónicas de Guillermo Sautier Casaseca, como o popular "Lo que nunca muere" centraban a atención da audiencia feminina. Pola súa banda os homes non se perdían na tarde dos domingos o Carrusel Deportivo da cadea SER ou o Tablero Deportivo de Radio Nacional radiado polo popular locutor deportivo Matías Prats.

 

Instalación eléctrica retro

Simple aparello eléctrico de sube-baixa

Diversos modelos de chaves da luz

A consecuencia negativa do incuestionable avance que supuxo a chegada da radio foi que se reduciron as charlas na cociña ao redor do lume, os relatos e reunións de amigos e outras tradicións seculares. Non foi máis que o preludio da desaparición definitiva da comunicación familiar que se concretou coa chegada da televisión uns quince anos máis tarde. Lembro os coidados que se lle prestaba ao aparello, ao que se lle facía unha repisa na parede para que lucise ben e proxectase o seu son con liberdade por toda a casa e mesmo ao exterior. A man feminina sempre desexosa de lucir as súas habilidades, enseguida ideou unha especie de funda con cortiniña frontal, mesmo con bordados de ganchillo, para protexelo do po e das moscas. Todo isto ocorría cando nesa mesma data, 1956, en Madrid comezaban as emisións de Televisión Española e no resto de Europa e Estados Unidos levaba xa máis de vinte anos emitindo.

TRABALLOS COMUNITARIOS

Antes de construír a primeira estrada, as únicas vías de comunicación eran os camiños rurais. A súa anchura era variable, só o suficientemente anchos como para permitir o paso dun carro tirado pola xugada de vacas, ou mesmo máis estreitos para o paso de persoas ou animais soltos en ringleira. O transporte de calquera artigo ou moble non producido na aldea debía ser cargado á cabeza polas mulleres. Cóntame a miña nai que o seu primeiro dormitorio cando casou, incluído o armario, comprado en Luintra, tróuxose ata o pobo desmontado e cargado á cabeza por tres mulleres. O mesmo pódese dicir dunha máquina de coser co seu pé de ferro, ou calquera outra peza de mobiliario, que se transportaba á cabeza desde Luintra ou desde Faramontaos, onde se deixaba o autobús procedente de Ourense.

 

Camiño en costa en terreo montuoso

O mantemento dos camiños rurais era responsabilidade dos propios veciños. Nun clima tan chuvioso como o que se soportaba naquela época, os camiños deteriorábanse polo continuo paso dos carros que orixinaban fochancas que dificultaban o seu tránsito, algún derrube de paredes de leiras lindeiras consecuencia da auga, e en xeral a deterioración do firme. Tamén a limpeza e acondicionamento de todo o sistema de presas usadas para o regadío dos lameiros era unha tarefa colectiva. O responsable de convocar aos veciños para esas tarefas comunitarias era o alcalde pedáneo quen, facendo soar un corno para chamar a atención dos veciños, anunciaba o día e a hora en que debían concorrer para un traballo concreto. Debía acudir polo menos un membro de cada familia. O mantemento e conservación dos camiños era responsabilidade de todos os veciños en xeral. As presas de rega eran responsabilidade dos regadores afectados por cada unha. Se caía unha parede de pedra dunha leira ao camiño, era o propietario o responsable de arranxala. Se esta parede estaba entre dúas leiras, o responsable de arranxala era sempre o que estaba por encima.

 

Camiño liso de acceso ás leiras

Cando ocorría un incendio tocábanse as campás da igrexa e inmediatamente acudía todo aquel que estivese en condicións de traballar. En xeral o lume extinguíase con rapidez porque se combatía con urxencia. A falta de medios técnicos naquela época suplíase con moitos brazos voluntarios e rapidez na acción. Por outra banda existía moi pouca maleza nos bosques, o que retardaba a propagación do lume, nunha época en que se aproveitaba calquera achega vexetal do monte. Os eidos e tapadas estaban todos cultivados e explotados ao máximo. Os moitos animais comían calquera brote de maleza ou mesmo toxos. As vacas, cabras e ovellas limpaban calquera brote vexetal comestible. O que non comían os animais aprovéitase como estrume para cubrir o chan das cortes e producir esterco. Os arbustos baixos cortábanse para o lume. Na miña memoria non recordo que se producise ningún lume da magnitude dos que agora se dan con relativa frecuencia todos os veráns. Se o incendio era nunha casa, tamén se acudía con gran urxencia e a base de caldeiros de auga era extinguido con relativa rapidez. Dada a precaria construción das casas, onde toda a estrutura interior e tellado eran de madeira, os danos nestes casos eran considerables.

Outro cargo relevante na parroquia era o de alguacil. A súa función era notificar as comunicacións oficiais aos interesados ou ao conxunto da parroquia. Cando eran avisos xerais cravábanse no pedrairo, a arbore situada no atrio da igrexa, para que puidesen ser lidos por todos os veciños ao asistir á misa dominical. Se era unha comunicación do xulgado ou do concello por algunha denuncia ou incumprimento particular, entón era o alguacil o que facía a notificación oficial para dar fe da entrega da citación.

A SUBMINISTRACIÓN DE AUGA CORRENTE - HIXIENE

Hoxe en día todas as casas contan con lavadora, e xa desde finais dos anos noventa, coa chegada da subministración de auga pública ás vivendas, construíronse ou rehabilitáronse na maioría dos lugares ou aldeas da parroquia lavadoiros públicos con auga corrente e tellados para protexelos da choiva. Estes lavadoiros van acompañados dunha fonte pública, cun estanque á fronte que antigamente se usaba tamén de abeberadoiro para o gando. A pesar dos avances técnicos, aínda hoxe moitas mulleres do pobo gustan de lavar neses lavadoiros, que sen dúbida consideran unha mellora extraordinaria respecto de épocas anteriores. Antes da construción ou rehabilitación destes modernos lavadoiros públicos recordo que existía un en O Rigueiro, á beira do souto de San Ramón, aínda que máis sinxelo e sen telladiño protector. Cando eu era neno recordo que as mulleres levaban á cabeza unha gran tina metálica coa roupa sucia para lavar no río. Os lugares máis apropiados, que contaban con pedras graníticas desgastadas polo paso da auga durante séculos, aproveitábanse para lavar directamente na auga do río, axeonlladas as mulleres na dura pedra. Nin que dicir ten que a auga, sempre fría, no inverno estaba conxelada e as mans arroibábanse pola baixa temperatura que tiñan que soportar. Tamén era frecuente poñer a roupa branca estendida sobre a herba para branquexar polo sol, pero se se deixaba de noite e caía unha xeada quedaba tesa como unha táboa, e se se dobraba nese momento podía fracturarse.

 

Fregadeiro na cociña con auga corrente

Modelo de fregadeiro con lavadoiro, máis sofisticado e propio das vilas

A falta de auga corrente tamén se notaba nos labores domésticos. A auga debía carrexarse desde a fonte en cántaros de barro de forma esférica, chamados "olas", ou as típicas sellas de madeira que foron desaparecendo progresivamente substituídas polas de cerámica. Este labor desempeñábano as mulleres portando eses pesados cántaros cheos de auga á cabeza, nun equilibrio digno de admiración e que entón parecía a cousa máis normal. Para facilitar o asentamento sobre a cabeza, retorcían un trapo dándolle despois forma circular, para ser a base de descanso do cántaro. Debían de carrexarse diariamente oito ou dez olas, xa que se necesitaba a auga para cociñar, lavar os utensilios de cociña, preparar a comida dos porcos, fregar o chan, aseo persoal e outros usos domésticos. Carrexar auga e leña para o lume eran labores diarios que se reservaban aos máis novos.

A construción dos pozos individuais no patio de casa, cando iso era posible, supuxo todo un alivio no traballo diario de traer auga da fonte. Moitas casas contaban con este servizo de importancia capital na vida diaria. Os pozos eran moi profundos e rematábanse no exterior cun bocal cuadrangular de pedra. No bocal encaixábase un arco metálico de ferro de onde colgaba a polea ou roldana. Unha longa corda pasaba sobre a roda da roldana, colgando nun dos extremos a caldeira metálica atada pola súa asa, cun anaco de ferro enganchado cun arame nun dos extremos da asa, para facilitar a súa inclinación ao chegar á auga e permitir o seu enchido. Sen este lastre a caldeira chegaba á auga e flotaba dificultando o enchido. O sacar a auga do pozo, aínda que supoñía un pequeno esforzo, evitaba a viaxe co cántaro cheo de auga á cabeza desde a fonte.

Típica cena das mulleres lavando a roupa no río

Do primitivo lavado no río pasouse o máis cómodo lavadoiro cuberto

Non había naquela época cuartos de baño nas casas. As necesidades fisiolóxicas facíanse nalgún lugar apartado da leira, ou nas cortes dos animais, e pola noite usábanse as bacenillas que había que lavar diariamente. Durante o día as bacenillas gardábanse nas mesiñas de noite. Algunhas poucas familias contaban cun lugar apartado no patio da casa, cunha caseta feita de táboas de madeira e un taboleiro cun buraco para sentarse, que caía sobre unha letrina cavada no chan. O papel hixiénico era descoñecido. No seu lugar usábanse anacos de papel de xornal cando se tiña, ou follas grandes de plantas, como as follas de parra. O papel de xornal cortábase en pequenos cadrados e colgábase nun cravo na parede do retrete.

 

Tradicional palanganeiro antes da chegada da auga corrente ás casas

A hixiene persoal diaria consistía en lavarse a cara e pescozo ao levantarse con auga fría nunha palangana de porcelana branca ou metálica esmaltada, normalmente inserida nun palanganeiro, rematado nun espello e acompañado dunha xerra grande para a auga. Este lavado matinal despexaba instantaneamente e non se descoidaba en ningún momento, a pesar da baixísima temperatura tanto da habitación como da auga. Nos fríos invernos podía ocorrer que a auga desta xerra estivese xeada pola mañá mesmo no interior da casa. Tamén se lavaban sempre as mans antes das comidas e os pés cando se manchaban por efectos da auga, barro ou po nos labores agrícolas. O baño do corpo enteiro era máis esporádico. Na época que eu lembro o baño era semanal, tomado de pé nunha tina grande, botándose uno a auga cunha xerra, quentada previamente nunha pota ao lume. Cóntanme que a xente de máis idade raramente facía un baño completo, lavándose parcialmente as distintas partes do corpo canto era necesario. En épocas máis antigas só se bañaban de forma completa polo domingo de Pascua, ou ben ocasionalmente no río no verán.

Non podo precisar a data da chegada da auga corrente ás casas, xa que por aquel entón xa non vivía na aldea, aínda que puiden ir vendo a evolución dos distintos servizos públicos nas miñas regulares visitas estivais. A chegada da auga corrente a través dun sistema público de subministración a cada casa supuxo un avance de primeira orde. Anteriormente, a auga, tan necesaria como respirar, traíase da fonte ou do pozo con gran esforzo. Algunhas poucas casas xa tiñan auga corrente con anterioridade, cando contaban con algún manancial preto de casa e a posibilidade de canalizar, ás súas expensas, a súa traída ata a vivenda. Era esta un investimento importante que poucos se podían permitir. A mesma marabilla experimentada coa chegade da luz eléctrica produciuse coa chegada da auga corrente. Foron feitos fundamentais no aumento da calidade de vida da parroquia. O sinxelo acto de accionar un interruptor e acender unha lámpada era comparable a abrir unha billa e brotar a auga no fregadeiro sen ningún esforzo. Para quen gozou destes servizos esenciais desde que naceu resultaralle difícil imaxinarse a vida sen luz cando a necesite ou sen auga na cociña ou o baño dispoñible en todo momento. Con todo a humanidade viviu sen estas comodidades durante séculos ata tempos relativamente recentes.

 

Lavadoiro doméstico primitivo

Caixón xeonlleiro e táboa de lavar

A chegada da auga corrente ás casas non foi simultánea coa instalación da vertedura de augas residuais. Nun primeiro momento a auga so chegaba ao fregadeiro da cociña, e normalmente a unha billa no patio de casa para atender as necesidades do gando e o lavado da roupa. Xa se podían lavar os pratos con maior comodidade, lavar a roupa en casa ou no lavadoiro público sen necesidade de ir ao río, e todos os demais usos que antes requirían repetidos desprazamentos diarios, como era levar o gando para abeberar. Aos poucos xa se foron construíndo os primeiros cuartos de baño, que aínda que moi sinxelos, xa tiñan todos os elementos que coñecemos hoxe en día. Xa se podía dispoñer dun lavabo, dunha bañeira e dun inodoro. Ao non haber unha rede pública de vertedura de augas residuais, estes baños só podíanse facer nas casas que tivesen unha horta ou patio anexo, onde se puidese escavar un pozo negro para as verteduras residuais.

AS CASAS DA ALDEA

As casas tradicionais das nosas aldeas constaban de dúas plantas. A planta inferior destinábase a cortes e adega. Había cortes para as vacas, que era xeralmente espazosa, estrada con estrume de toxos, fentos, follas secas e similares. Nunha parede estaba o pesebre para poñerlles a herba para a súa comida. Este piso íase recubrindo con sucesivas capas a medida que os excrementos o ían luxando. A fermentación que se producía nos vexetais do chan por efecto dos excrementos dos animais xeraba o esterco tan necesario para abonar os eidos. O labor de abonar ou estercar as leiras era un traballo pesado, sucio e desagradable, pero que inevitablemente debía facerse ao seu debido tempo. Nunha terra tan pobre como a nosa era absolutamente necesario. Diariamente debían munguirse as vacas, excepto na época de cría dos becerros en que se reservaba o leite para eles. As vacas coidábanse con gran agarimo. Eran forza de traballo para todos os labores agrícolas e un activo importante no patrimonio familiar. Os porcos tiñan un cortello separado, no que había un comedeiro de pedra ou "maseira", que era unha especie de abeberadeiro onde se lle botaba a comida previamente cocida na cociña. Os porcos raramente saían do seu cortello na época de cebo, consistindo a súa vida en comer e engordar.

O galiñeiro era outra instalación imprescindible na vida rural, situado no exterior da casa, debaixo do oco da escaleira que subía á planta superior, ou no patio, pechado cunha rede metálica. Consistía nunha caseta elevada do chan cunha pequena porta de entrada e cuns paus horizontais onde descansaban as galiñas. Esta caseta uníase ao chan por unha pequena rampla que era unha simple táboa para permitir ás galiñas baixar ao chan. Esta portiña do galiñeiro pechábase cada noite á tardiña, cando xa se recollían as galiñas e abríase pola mañá ao levantarse. Normalmente había un espazo anexo a este galiñeiro, pechado cunha rede metálica, onde as galiñas andaban ao aire libre e onde se lle botaba a comida consistente en grans de millo ou fariña amasada con auga ou restos de comida e verduras. Se a casa contaba cun patio pechado, as galiñas saían ao devandito patio para camiñar e picotear no chan por todas partes. Se a casa non tiña patio, as galiñas saían a pasear e picotear polos camiños libremente. O gran perigo das galiñas eran os raposos. 

 

Tradicional casa da aldea - Parte baixa para o gando e a supeior para as persoas

 

Ocasionalmente acudía de noite algún raposo causando gran alboroto no galiñeiro. Se lograba entrar organizaba unha auténtica matanza dándose un gran festín. Na época que eu recordo, cando alguén conseguía cazar un raposo, percorría logo a parroquia coa presa colgada nun pau polas patas atadas, recibindo donativos de todos os veciños como premio por salvalos da ameaza. Este mesmo ritual seguíase cando a alimaña cazada era un lobo, que tamén facía estragos coas ovellas. O meu tío Severino, un gran cazador, conseguiu dar morte a un gran lobo, aparecendo incluso a noticia no diario La Región de Ourense.

As galiñas comían todo tipo de restos e desperdicios, ademais de vermes e insectos. Proporcionaban ovos e carne. Diariamente recollíanse os ovos, fonte importante de proteínas, pero sempre escasos en épocas de penurias como as que se viviron na posguerra. As galiñas eran alimento reconstituinte despois de calquera enfermidade. Comíanse neste caso cocidas para facer o milagroso caldo que devolvía a saúde aos enfermos e convalecentes. Para celebracións máis sinaladas comíase o polo guisado ou con arroz, estilo paella. O aroma e sabor que eu recordo desa época non puiden igualalo con ningún dos manxares que tiven oportunidade de probar ao longo da miña vida. Aqueles si que eran polos ecolóxicos, e non o que hoxe nos venden como tal.

Outro animal doméstico usado como alimento eran os coellos, aínda que cando eu era neno non era moi común crialos en catividade. Máis ben comíanse os procedentes da caza que naquela época eran relativamente abundantes. En anos máis recentes si se foi estendendo a súa cría en coelleiras. Eran estas unhas grandes gaiolas coa fronte feita de rede metálica. Era preciso ter varias separadas para que non se mesturasen todos os coellos, creo que por necesidades de convivencia, para evitar pelexas entre eles.

A planta superior das casas tiña o chan de madeira, xeralmente de piñeiro, que illaba a parte habitable das cuadras. É ben sabido que se accedía á planta superior por unha escaleira exterior, que frecuentemente terminaba nun corredor, desde o cal se accedía ao interior das casas. O corredor tiña un varanda de madeira, ferro ou pedra e máis recentemente prefabricados de cemento. Este corredor tamén tiña un uso agrícola para secar algúns produtos, como mazarocas de millo, fabas ou garavanzos.

O interior da casa tiña invariablemente unha peza grande onde se situaba a cociña, centro da vida familiar e mesmo social da familia. Nos fríos invernos era a única peza quente da casa. As portas eran vellas, as táboas íanse desgastando e podrecendo na base pola auga e a humidade, e mesmo tiñan un buraco para a entrada do gato e tamén do frío. Naquela época non moita xente tiña can, pero creo que en todas as casas había un gato. O gato non era un animal de compañía ocioso senón que tiña o importante traballo de protexer á casa dos roedores. Os ratos estaban sempre á espreita para comer os distintos produtos da colleita. Patacas, millo, cereais, e mesmo os produtos da matanza eran obxectivos das súas apetencias. O gato e o seu instinto depredador eran un gran aliado para mantelos baixo control. Encima da planta superior e debaixo do tellado estaba o faiado, onde se gardaban cachivaches vellos e nalgunhas ocasións algún produto agrícola. Ata alí accedían os ratos polas fendas entre as tellas e polas noites oíanse as carreiras do gato perseguindo aos ratos sobre o teito de madeira.

Xa dixen que o chan era tamén de madeira, produto moi adecuado para o noso clima, máis cálido que calquera outro produto dispoñible entón. O inconveniente principal era o seu mantemento. A limpeza diaria consistía en varrer coa vasoira o po e terra deixados polo calzado sucio do traballo no campo. A vasoira que correntemente se usaba no noso pobo era a escoba de palma. Tiña o mango de cana e a escoba propiamente dita estaba feita de tiras de palmeira, que estaban tesas ao principio pero tendían a adoptar a curvatura ao lado que se usaba, perdendo entón parte da súa eficacia. Os vellos chans de madeira non tiñan ningún tipo de protección, nin verniz, nin pintura. Calquera líquido que se derramase deixaba unha mancha inmediata, xa que era absorbido polos poros da madeira. Isto obrigaba a fregados xornais que facían as mulleres axeonlladas no chan cun trapo baixo os xeonllos para amortecer algo o duro chan. Usaban un panal de xabón lagarto, un cepillo de raíces e un caldeiro de auga con lixivia, rascando ata que a mancha desaparecía. Para recoller a auga usábase un trapo vello ou rolla que se retorcía no propio caldeiro da auga.

Para facilitar o fregado do chan de xeonllos ou o lavado da roupa no río, tamén axeonlladas, as mulleres usaban unha especie de caixón, consistente en dúas táboas duns 40 cms de longo e uns 15 de ancho, cravadas en ángulo recto pola súa banda máis longa e pechadas por ambos os extremos por outros dous anacos triangulares en escuadra. Estes caixóns permitían poñer algún trapo de abrandado no seu interior onde se axeonllaban as mulleres, ao mesmo tempo que as protexían da auga do río ou do chan evitando que mollasen a súa roupa.

REDE DE VERTEDURA PÚBLICA

A construción da vertedura pública foi outro feito na evolución do pobo e a súa adaptación á modernidade. A evacuación de augas residuais permitiu prescindir dos antigos pozos negros e a xeneralización da construción de cuartos de baño en todas as casas. Nun primeiro momento a vertedura desembocaba no río e así estivo durante anos, co que supoñía de agresión ambiental evidente. Finalmente construíuse unha depuradora no Postornal que permitiu un tratamento das augas fecais.

 

Depuradora de augas fecais no Postornal

Recordo que durante moitos anos nas miñas vacacións no pobo desagradábame ver os bordos das estradas cheos de bolsas de lixo abandonado. Antigamente nos pobos reciclábase todo. Non se tiraba ningunha botella de vidro, xa que sempre eran escasas e necesarias e aínda non existían recipientes de plástico. Os restos orgánicos ou eran alimento para o gando ou se descompoñían co esterco para abono. As teas vellas usábanse para remendar. Só algunha lata metálica de conservas, cando non se usaba para cortala e facer as veces de latas na reparación dalgunha porta vella, tirábase, oxidándose e degradándose nun tempo relativamente curto. A chegada da modernidade trouxo consigo os envases de plástico, nos seus diversos formatos e composición, imposibles de reciclar da forma tradicional. As familias empezaron a xerar residuos cada vez máis abundantes, á vez que a gandería e agricultura ían sendo abandonadas, suprimíndose así un das canles naturais de reciclaxe dos compostos orgánicos. Esta evolución, unida á carencia dun vertedoiro onde puidesen levar os desperdicios, orixinou a triste imaxe das bolsas botadas desde os coches ás cunetas das estradas ou a algunha leira ao bordo das mesmas.

Aínda houbo que esperar bastantes anos ata a incorporación dun servizo de recollida de lixos e a súa concentración nun vertedoiro público controlado. Este foi o último servizo público esencial que entrou en funcionamento, con cuxa posta en servizo incorporámonos definitivamente ao carro do progreso.